İtalyanca

İtalyanca
Lingua italiana
Telaffuz	[[Uluslararası Fonetik Alfabe|[itaˈljaːno]]]
Bölge	İtalya yarımadası
Etnik köken	İtalyanlar
Konuşan sayısı	65 milyon  (2009)
Dil aileleri	Hint-Avrupa İtalik diller Romen dilleri İtalya-Dalmaçya dilleri İtalyanca
Yazı sistemi	İtalyan alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil	Avrupa Birliği  İtalya  İsviçre  San Marino  Vatikan  Hırvatistan  Slovenya
Dil kodları
ISO 639-1	it
ISO 639-2	ita
ISO 639-3	ita
Resmî Dil   Lingua franca olarak kullanılan bölgeler   Azınlıklar tarafından konuşulan bölgeler

İtalyanca (italiano ya da lingua italiana), çoğunluğu İtalya ve İsviçre'nin güneyindeki Ticino kantonunda yaşayan 61 milyon kişi tarafından konuşulan bir dildir.

İtalyan asıllı göçmenlerce Amerika Birleşik Devletleri'nde, Arjantin'de, Brezilya'da, Kanada'da ve Avustralya'da da sıkça konuşulur. Hint-Avrupa dil ailesinin Romen dilleri kolundadır.

Ortaçağ itibarıyla Halk Latincesi (Vulgar Latince) çeşitli şivelere ayrılmıştır. Ortaçağ'ın sonunda Floransa şehrinin kültür ve edebiyat üstünlüğü etkisiyle, Toskana yazı dilinden bugünkü İtalyanca şekillenmiştir. Dilin gelişiminde Boccaccio, Dante Alighieri ve Petrarca gibi isimlerin Latince yerine Toskana ağzını kullanmalarının büyük etkisi vardır. Buna rağmen İtalyan dili, siyasi birliğin de uzun zaman tamamlanamamış olmasının da etkisiyle bölgeden bölgeye çok büyük farklılıklar taşır. Her bölgenin kendine özgü şivesi vardır ve özellikle Kuzey ve Güney şiveleri arasında anlaşmakta zorluk çıkacak kadar büyük farklar bulunur.

İtalyanca Romen dilleri içerisinde Latinceye en sadık kalmış olanıdır, bu yüzden “Modern Latince” olarak da adlandırılır. Diğer Romen dilleriyle (Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence, Katalanca gibi) büyük benzerlikler taşır. İtalyancayı iyi bilen birisi diğer Romen dillerini de kısa zamanda öğrenebilir.

İtalyanca, kelimelerin hemen hemen tamamının ünlü harfle bitmesi ve kesif vurgularıyla kendine özgü bir melodiye sahiptir ve bu yüzden de dünyanın en güzel dillerinden kabul edilir. İtalyanca, Rönesans devrinde zamanının Lingua Franca'sı görevini görmüş olduğundan diğer dilleri oldukça etkilemiştir ve özellikle müzik alanında terminoloji İtalyanca’dır. İtalyanca dünyanın sayılı melodik dillerinden biridir. Duygusal anlatımları çok zengin bir dildir.

Alfabe

İtalyancada 21 harf bulunur. J, K, W, X ve Y harfleri İtalyancada kullanılmaz, sadece yabancı kelimelerde bulunur.

A

B

C

D

E

F

G

H

I

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

Z

a

b

c

d

e

f

g

h

i

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

z

Okunuş

• C harfi Türkçenin aksine İtalyancada k sesini verir.
• Gl "ly" olarak, gn ise "ny" olarak okunur: “Taglia” (beden) talya olarak, “ogni” (her) onyi olarak okunur.
• H harfi italyancada hiçbir zaman okunmaz. Eşsesli kelimelerde anlam karışıklılığını ortadan kaldırmak için kullanılır. Örneğin "anno" (yıl) ve "hanno" (sahip olmak fiilinin 3. çoğul şahıs çekimi). Yabancı kelimelerde de okunmaz, örneğin "hotel".
• R harfi İtalyancada Türkçede olduğundan daha kuvvetli yuvarlatılır.
• Z sesi "dz" olarak, zz ise "ts" olarak okunur: “Zucchero” (şeker) dzukkero, “pizza” ise pitsa olarak okunur.

"C" ile "g" harfleri ve "Sc" kombinasyonu

İtalyanca yazılışı	Türkçe ses karşılığı	Açıklama	Örnek
ca, co, cu	"k"	c harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmez	casa (ev) kasa
ce, ci	"ç"	c den sonra e veya i harfi gelirse k sesi ç sesine dönüşür	città (şehir) çitta
Che, chi	"k"	c den sonra e veya i gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilir	occhio (göz) okkio
ga, go, gu	"g"	g harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmez	gatto (kedi) gatto
ge, gi	"c"	g den sonra e veya i harfi gelirse k sesi c sesine dönüşür	gente (insanlar) cente
ghe, ghi	"g"	h harfi araya getirildiğinde g sesini zorunlu kılar	lunghezza (uzunluk) lungetza
sca, sco, scu	"sk"	sc den sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmez	scuola (okul) skuola
sce, sci	"ş"	e ve i den önce sc gelirse ş olarak okunur	scegliere (seçmek) şelyere
sche, schi	"sk"	sc den sonra e veya i harfi gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilir	scheletro (iskelet) skeletro

Vurgu ve tonlama

Çoğu italyanca kelimede vurgu sondan ikinci hecededir.

Örneğin: adesso (şimdi), liceo (lise)

Bazı kelimeler ise bu kurala uymaz ve vurgu kelimenin herhangi başka hecesinde bulunabilir.

Örneğin: fragola (çilek), cinema (sinema)

• Vurgusu son hecede olan kelimelerde ünlü harfler sola yatık olan Grave imi (à, è, ì, ò, ù) ile gösterilir. Bu aksanlar istisnaları gösterip, sadece kelimenin son harfine eklenir. Kelimenin başında veya ortasında olan vurgular için işaret kullanılmaz.

Örneğin: caffè (kahve), lunedì (pazartesi)

• İmi sağa yatık olan acute imi (é) ise kelimeye aksan verir ve italyanca da (istisnalar dışında) kelimenin sadece son harfinde bulunur.

Örneğin: trentatré (otuz üç), perché (çünkü)

• Bazı kelimelerde ise diyakritik işaretler anlam ayırımı için önem taşır.

Örneğin: la (dişi belirteç) - là (orada)

Dilbilgisi

İtalyanca dilbilgisi oldukça kolaydır. İsimlerin tamamı erkek ya da dişi olarak betimlenir. Erkek kelimeler genellikle “-o” harfiyle, dişi kelimeler ise genellikle “-a” harfiyle biter. Erkek çoğul “-i”, dişi çoğul ise genellikle “-e” takısını alır. Dolayısıyla erkek çocuk “bambino”, kız çocuk “bambina”, erkek çocuklar “bambini”, kız çocuklar ise “bambine” olarak söylenir.

Sıfatlar isimlerin cinsiyetine uyar. Bambino bello=Güzel erkek çocuk, Bambina bella=Güzel kız çocuk, Bambini belli= Güzel erkek çocuklar, Bambine belle=Güzel kız çocuklar.

Belirteçler

Belirli tanımlıkların tekil ve çoğul hâlleri

L'articolo determinativo al singolare e plurale

Erkek belirteç	çoğul hâli	Not	Örnek
il	i	sadece sessiz harflerden önce	il palazzo / i palazzi (saray / saraylar)
l'	gli	sesli harflerden önce	l'ingresso / gli ingressi (giriş / girişler)
lo	gli	s + sessiz harf ve "z", "ps", "gn" ve "y" harflerinden önce	lo studente / gli studenti (öğrenci / öğrenciler)
Dişi belirteç	Çoğul hâli	Not	Örnek
la	le	sessiz harften önce	la pizza / le pizze (pizza / pizzalar)
l'	le	sesli harften önce	l'idea / le idee (fikir / fikirler)

Fiiller

İtalyancada fiiller şahıslara göre ve zamana göre çekilir. Bu şahıslar io (ben), tu (sen), lui (erkek o), lei (dişi o ya da Siz), noi (biz), voi (siz), loro (onlar) dur. Şimdiki zamanda (Presente) fiil kökünün sonuna konan eklerle şahıslar betimlendiğinden şahıs gizli özne olarak kalabilir:

essere (olmak)
	presente (şimdiki zaman)	passato prossimo (geçmiş zaman)	condizionale (şartlı kip)	futuro (gelecek zaman)	imperfetto	trapassato prossimo
io	sono	sono stato/a	sarei	sarò	ero	ero stato/a
tu	sei	sei stato/a	saresti	sarai	eri	eri stato/a
lui/ lei/ Lei	è	è stato/a	sarebbe	sarà	era	era stato/a
noi	siamo	siamo stati/e	saremmo	saremo	eravamo	eravamo stati/e
voi	siete	siete stati/e	sareste	sarete	eravate	eravate stati/e
loro	sono	sono stati/e	sarebbero	saranno	erano	erano stati/e
avere (sahip olmak)
	presente (şimdiki zaman)	passato prossimo (geçmiş zaman)	condizionale (şartlı kip)	futuro (gelecek zaman)	imperfetto	trapassato prossimo
io	ho	ho avuto	avrei	avrò	avevo	avevo avuto
tu	hai	hai avuto	avresti	avrai	avevi	avevi avuto
lui/ lei/ Lei	ha	ha avuto	avrebbe	avrà	aveva	aveva avuto
noi	abbiamo	abbiamo avuto	avremmo	avremo	avevamo	avevamo avuto
voi	avete	avete avuto	avreste	avrete	avevate	avevate avuto
loro	hanno	hanno avuto	avrebbero	avranno	avevano	avevano avuto

presente (şimdiki zaman)	passato prossimo (geçmiş zaman)	imperfetto
Parlo = konuşuyorum	Ho parlato = konuştum	Parlavo = konuşuyordum
Parli = konuşuyorsun	Hai parlato = konuştun	Parlavi = konuşuyordun
Parla = konuşuyor	Ha parlato = konuştu	Parlava=konuşuyordu
Parliamo = konuşuyoruz	Abbiamo parlato = konuştuk	Parlavamo=konuşuyorduk
Parlate = konuşuyorsunuz	Avete parlato = konuştunuz	Parlavate=konuşuyordunuz
Parlano = konuşuyorlar	Hanno parlato = konuştular	Parlavano=konuşuyorlardı

İtalyanca’da 4 geçmiş zaman, 1 şimdiki zaman, 1 gelecek zaman, 1 şart, 1 geçmiş şart olmak üzere pek çok zaman bulunur. Ancak zamanların bazıları gündelik konuşmada kullanılmaz.

Bütün Hint-Avrupa dillerinde olduğu gibi cümle dizimi özne-yüklem-tümleç şeklindedir:

• Luigi viene da casa (Luigi evden geliyor)
• Parlo con te (Seninle konuşuyorum)

İtalyanca Bir Pasaj

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde 1:

Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza.

Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.

Bazı İtalyanca Kelimeler

• sì - evet.
• no - hayır.
• ciao - merhaba.
• grazie - teşekkür ederim.
• prego - bir şey değil.
• Come stai - Nasılsın?
• Bene - iyi
• Bello - güzel
• per favore - lütfen
• mi scusi - affedersiniz
• buonanotte - iyi geceler
• buongiorno - günaydın
• buonasera - iyi akşamlar
• arrivederci - hoşça kalın

Çekirdek aile

• il fratello - erkek kardeş / ağabey
• la sorella - kız kardeş / abla
• il padre/il papà - baba
• la madre/la mamma - anne

Birkaç ülke ve dilleri

• Italia - İtalya
• l’italiano - italyanca
• Turchia - Türkiye
• il turco - türkçe
• Inghilterra - İngiltere
• l'inglese - İngilizce

İtalyanca sayılar

• 1 - Uno
• 2 - Due
• 3 - Tre
• 4 - Quattro
• 5 - Cinque
• 6 - Sei
• 7 - Sette
• 8 - Otto
• 9 - Nove
• 10 - Dieci
• 11 - Undici
• 12 - Dodici
• 13 - Tredici
• 14 - Quattordici
• 15 - Quindici
• 16 - Sedici
• 17 - Diciassette
• 18 - Diciotto
• 19 - Diciannove
• 20 - Venti
• 21 - Ventuno
• 22 - Ventidue
• 23 - Ventitré
• 28 - Ventotto
• 30 - Trenta
• 40 - Quaranta
• 50 - Cinquanta
• 60 - Sessanta
• 70 - Settanta
• 80 - Ottanta
• 90 - Novanta
• 100 - Cento
• 200 - Duecento
• 1000 - Mille
• 2000 - duemila
• 2014 - duemilaquattordici
• 10000 - diecimila
• 100000 - centomila
• 1000000 - milione

Dış bağlantılar

• İstanbul İtalyan Kültür Merkezi

Kaynakça